Asgari işçilik uygulaması, bir işin tamamlanabilmesi için gerekli olan asgari işçilik miktarının hesaplanarak, bu işçilik tutarı kadar SGK'ya prime esas kazanç bildiriminde bulunulmuş olup olmadığının araştırılması, bulunulmadığının tespiti halinde eksik bildirilmiş işçilik tutarı üzerinden hesaplanan fark primlerin işverenlerden tahsiline yönelik bir işlemdir.

Asgari işçilik uygulamasıyla işçilik gerektiren ihale konusu işlerle inşaat işyerlerinde kayıt dışı istihdamın önüne geçilmesi hedeflenmiş olsa da uygulama sigortalıların tamamını kayıt altına alarak SGK bildirimlerini eksiksiz yaptığını, buna rağmen fark prim ödemek zorunda bırakıldığını ifade eden işverenlerin yakınmalarına neden olduğu gibi fark işçilik tutarlarının sigortalılara mal edilememesi nedeniyle, çalışanların sosyal güvenlik haklarından yararlanmalarına yeteri kadar katkı sağlamadığı hususunda eleştiri konusu da olabilmektedir.

Hal böyle olmakla birlikte 2020 yılında inşaat sektöründeki kayıt dışı istihdam oranının, tarım sektöründen sonra 34,72 ile ikinci sırada geldiği dikkate alındığında, asgari işçilik uygulamasının bu şartlar dahilinde kaldırılması pek de mümkün gözükmemektedir.

Neler yapılabilir

İnşaat sektöründeki kayıt dışı istihdamı 30'ların, 20'lerin altına çekmek için bir kere alışılagelmiş uygulamalardan vazgeçmek ve teknolojinin sağladığı imkanlardan da sonuna kadar yararlanmak gerekiyor.

Örneğin halk arasında "amele pazarı" olarak tarif edilen yerlerden temin edilen ve günü birlik çalıştırılan inşaat işçileri.

Sosyal güvenlik mevzuatına göre bu kişilerin de sigortalı olmaları gerekiyor. Ancak sigorta girişlerinin, işe başladıkları gün 23.59'a kadar yapılabiliyor olması nedeniyle, çalıştığı gün iş kazasına uğramamış, ertesi gün de tekrar işe gelmeyecek işçilerin ne yazık ki çoğu kayıt dışı çalıştırılıyor.

Nasıl kayıt dışı çalıştırıldıklarını da anlatayım.

Bir kere, inşaatı denetlemek için işyerine SGK'dan bir denetim görevlisi gelse, aynı gün işe başlayan işçi için denetim görevlisi "Bu işçi bugün işe başlamış, neden sigorta girişini yapmadın" diye soramıyor. Çünkü sigorta girişinin gece saat 23.59'a kadar yapılması için gerekli süre verilmiş yasada. Denetim görevlisi gelirse eğer, aynı gün içinde sigorta girişini yapabilirsiniz, sorun yok. Gelmezse de yevmiyesini verip gönderebilirsiniz.

İşçi işe başladığı gün iş kazasına uğrasa, onun da kolayı var. Nasıl olsa inşaat işyerlerinde aynı gün işe başlayan işçinin SGK girişi 23.59'a kadar yapılabiliyor. İşçi iş kazasına uğrarsa, kaza saatinden sonra olsa bile aynı gün (işe girdiği gün) içinde işe bildirgesi verilebildiğinden burada da bir sorun yok.

Günü birlik çalışan işçi, sigortasız çalıştığı için SGK'ya şikayet eder diyorsanız, "keşke etse" diyeceğim. Ama bir gün çalışmış işçi, maalesef ki şikâyet de etmiyor.

Gerçi şikâyet etse ne olacak ki

Aylar sonra gelen denetim görevlisinin bir gün çalışmış işçiyi çevre soruşturması yaparak veya diğer işçilerden sorarak ya da işyeri kayıtlarından teyit etmesi mümkün mü sizce

Hal böyle olunca da sırf asgari işçiliği doldurayım, ödediğim para boşa gitmesin diye amele pazarından temin ettiği işçinin yerine hanımını, çoluğunu çocuğunu, hatta kayınvalidesini bile sigortalı gösterenler var ne yazık ki.

Değerli okurlar,

İnşaat işyerlerinde çalışan işçilerin işe giriş bildirgelerinin çalışmaya başladıkları günün sonuna kadar verilmesine ilişkin uygulamaya 1990'lı yıllarda geçilmiş ve hala aynı şekilde devam ediliyor.

1990'lı yıllarda bildirgeler şimdiki gibi elektronik ortamda gönderilemediğinden, o zamanlar için bu uygulama "zorunluydu" diyebilirsiniz. Ama şimdilerde işe giriş bildirgeleri elektronik ortamda, hatta onlarca işçinin bildirimi tek seferde ve birkaç dakika içinde gönderilebildiğinden inşaat işçisinin işe giriş bildirgesinin çalışmaya başlamadan önce verilmesi artık mümkün.