Dinin iki yönü vardır; bir yönü Tanrısal alana temas eder, diğer yönü ahlakı inşa eder. Kişi bu noktada kültürel mirasıyla baş başadır. Sorun burada başlar. Zira kültürel miras, formlarını; kendi zamanının bilimini, felsefesini, hukukunu, örfünü, adetini içinde barındırır. Bu formları, dinin kendisi olarak okumak dinin esprisini ortadan kaldırır. Zira hayatın dinamikliği üzerinden yeniden yeniden düşünülmesi gereken din, indî görüşlerle statikleşir. Böylece akıl devreden çıkar ve bireysel muhasebe kaybolur; sosyal hayatta yapılması gereken diğer muhasebe türleri de ihmale uğrar. Adalet, eğitim, sağlık, hukuk, yönetim ve benzer kurum ve kuruluşlar bu ihmalden nasibini alır. Dikkat edilirse Müslüman ülkelerde yaşanan sorunlar birbirine benzer; bireylerde muhasebe işlemediği için Batıda gördüğümüz toplum duyarlılığı yoktur."Ramazan ayı muhasebe ayıdır" ifadesinin Müslüman kültürde karşılığı, eksik ibadetler veya alkol gibi yasaklardan uzaklaşmadır. Fikri, zihni, felsefi, siyasi, toplumsal zeminde yüzleşmeler göz ardı edilir. Bundan dolayı din topluma ahlak olarak değil daha çok alışkanlıklara dönüşmüş ibadetler olarak yansır. Şu günlerde yaşadığımız deprem ve sel felaketi sonrası olup bitenleri hatırlayalım; hatalar silsilesinde harcı karandan demiri döşeyene, imarı çıkartandan binayı yapana, mühendisinden müteahhidine, politikacısından bürokratına her kalemde yer alan insanımızın büyük çoğunluğu, sorulduğunda kendini dindar olarak tanımlayacaktır. Fakat öyle bir çelişki ki, Cuma namazına gösterilen hassasiyet, imzalar atılırken, müşteriye kusurlu mal satılırken, kamuya ait araziler yandaşa peşkeş çekilirken, kurumlara atamalar yapılırken vb. akla dahi gelmez.DİNİN GELİŞMİŞ FORMU AHLAKTIRABBTV'de "İnsana Dair" programında, bu haftaki konuğum Prof. Dr. Şaban Ali Düzgün'ün yaptığı şu tespit fevkalade önemlidir:"Dinin gelişmiş formu ahlaktır. Ahlak daha evrenseldir. Din ile insanları bir düzene koyarsınız. Din de bir hiyerarşi getirir ve bir düzen önerir size. Ahlaklılığı önerir. Ama dinin içerisinde çok şey var. Ahlak sistemi, dinin önerdiklerini derler toplar ve onları bir kategorik imperatif dediğimiz, herkesin uyması gereken bir yasa haline getirir ve rasyonel olarak herkes der ki -sadece bir dinin içindekiler değil, dinsiz olanlar bile o ahlaka- 'evet bu doğrudur' der. Bu anlamda ahlak dinden daha evrenseldir ve daha gelişmiştir. Benim geldiğim nokta şu; kabul etmek lazım ki, bizim toplumumuz ne din ile ne de ahlak ile yola geliyor. O zaman hukuka baş vurmak gerekiyor, üzgünüm bunu söylediğim için ama bu şu demek değil, dini anlatmaktan, ahlakı hatırlatmaktan vazgeçelim. Bu değil. Ama çok sıkı hukuk kuralları gerekiyor. Bu şu demek, bir insan sorumluluklarını yani hakkının peşine düştüğü kadar sorumluluklarının farkında olmayı da öğrenecek. Yok, öğrenmedi mi, öğreteceksiniz."NASILSANIZ