Tekke ve zaviyeler

Kültür-sanatla ilgili yazı konusuna bakarken bundan 97 yıl önce bugün (30 Kasım 192530Kasım 2022) tekke ve zaviyelerin kapatılmış olduğunu gördüm. Dolayısıyla, bugünkü yazımızda özellikle dînî hayatımızı önemli ölçüde etkilemiş olan tekke ve zaviyeleri ele alarak artıları ve eksileri üzerinde durmak istiyoruz. Eskiden dînî hayatımıza yön veren iki kurum vardı: Medrese ve tekke Medreselerde Kur'an, tefsir, hadis, fıkıh gibi zahirî ilimler okutulurdu. Tekkelerde ise ilimden ziyade ahlâk eğitimine ağırlık verilirdi. Tabir caizse, medresede "kâl", tekkelerde "hâl" ilmi öğretilirdi. Medreselerin tutucu, şekilperest ve asık suratlı hâl ve davranışlarına mukabil, tekkeler daha hür düşünceli ve daha hoşgörülü idi. Medresede cennete gitmek ve cennet nimetlerine kavuşmak birinci öncelik iken tekkelerde Hakk'a kavuşmak, "cemâlullah"ı görmek esastı. Medreselerde "Allah korkusu" hâkimdi, tekkelerde Allah sevgisi. Ayrıca tekkelerde insan sevgisi de önemliydi. Medreselerde Müslümanlar arasında bile bir ayrım, bir eleme söz konusu iken tekkelerde bütün insanlığı sevme ideali vardı. Yunus Emre'nin: "Yetmiş iki millete bir göz ile bakmayanHalka müderris olsa hakikatte âsîdir" beyti bunu gösterir. Medrese akıl ve mantığa, tekke ise gönle hitap ediyordu. Diğer bir ifade ile medresenin mesajı daha çok okumuş zümreye, tekkenin mesajı ise geniş halk kitlelerine yönelikti. Bu durum, tekkelerde halkın anlayacağı sade bir dille şiirler yazılmasına, ilahiler söylenmesine vesile oldu. Böylece medreseyi temsil eden ve ağdalı bir üslûpla yazılan Divan şiirine karşı, tekkelerde basit, anlaşılır ve hikmetli söyleyişlerin hâkim olduğu Tekke şiiri vücut buldu. Bu noktada şunu rahatlıkla söyleyebiliriz ki dînî hayatımızı medresede yetişen din âlimleri değil, Ahmet Yesevî, Yunus Emre, Süleyman Çelebi, Hacı Bayram Veli, Yazıcıoğlu Mehmet, Eşrefoğlu Rûmî, Aziz Mahmut Hüdâyî, Niyazî-i Mısrî gibi tekke mensubu şahsiyetler şekillendirmiştir. Madalyonun öbür yüzü... Her iyi şeyin bir sahtesi türediği gibi şeyh ve dervişlerin de zamanla sahteleri ortaya çıktı. Dervişliğin taçla, hırkayla olacağını sanan sahtekâr yahut liyakatsiz kişiler yüzünden