Eski Uygur kaynaklarında Türk ve Türkçe

Orhun bölgesindeki Uygur Kağanlığı 840 yılında yıkılınca Uygurlar güneye ve güneybatıya göç ettiler. Güneye göç edenler, Çin'in bugünkü Gansu eyaletinde Kansu Uygur Hanlığını, güneybatıya göç edenler, bugünkü Doğu Türkistan'ın orta ve doğu kısımlarında Hoço Uygur Hanlığını kurdular. Kansu ve Hoço hanlıklarındaki Uygur Türkleri yerleşik hayata geçtiler; tarımla, ticaretle ve çeşitli zanaatlarla uğraştılar. Çoğunlukla Mani ve Burkan (Buda) dininde idiler. Kâğıt ve mürekkep kullandılar. Soğdak (Soğd) alfabesinden geliştirdikleri Uygur alfabesiyle yazma ve basma eserler meydana getirdiler. 1900-1914 yıllarında Doğu Türkistan'a ve Gansu eyaletine yapılan ilmî seferlerde Uygurlardan kalma yüzlerce eser, binlerce belge bulundu. Bu eser ve belgeler şimdi Berlin, Londra, Paris, Petersburg, Kyoto şehirlerinde korunmaktadır. Eski Uygurlardan kalan bu eser ve belgelerde Türk, Türkçe, Türk tili (dili) kavramları pek çok kez geçmektedir. Yüzlercesi incelenmiş olan eser ve belgelerin en son sözlüğü 2021'de Jens Wilkens tarafından yapılmıştır. Wilkens'in sözlüğündeki ilk türk maddesinde anlamlar "güç, kuvvet; gençliğinde olan; güçlü, yiğit" olarak verilmiş; türk yigit bolmak, "yiğit olmak", türk yüreklig "yiğit ve yürekli" olarak açıklanmıştır. İkinci türk maddesinde anlamlar, "Türk; Türk dili; vahşi, medeni olmayan, göçebe (gibi), barbar; medeni olmayan halk" olarak verilmiştir.